ذکر دو نوع است: یاد خدا به هنگام مصیبت و بهتر از آن، یاد خدا در رویارویی با حرام است که مانع از ارتکاب آن می شود.

اگر کسی لبة پرتگاهی بنشیند امید نجات و نیفتادن او در دره، بسیار کم است. لذا اولین قد م برای ترک گناه نرفتن به غرق‌گاهها است. مهیا نکردن عمدی زمینه و مقدمات گناه به انسان این امکان را می‌دهد که به راحتی از عهدة نفس خویش برآید و از آلوده شدنش جلوگیری کند.

به هر حال اگر خدای ناخواسته زمینة گناهی برای انسان پیش آمد برای جلوگیری از مبتلاء شدن به گناه مواردی را به عرض می‌رسانیم. امیدواریم با بکاربستن آنها در موارد خاص از آلوده شدن نفس پاکتان جلوگیری کنید لازم به ذکر است که خودشناسی و خودسازی نیاز به برنامه ریزی، ثبت، محاسبه و مراقبت دارد و از تجارت های دنیایی ارزش کمتری ندارد. بنابراین باید برنامة جدی ای داشته باشیم.

1. توجه کامل: این که خداوند متعال در همة حالات، آگاه و ناظر بر اعمال ماست و حتی بر خطورات قلبی ما که در دل می گذرد احاطه دارد. این آگاهی باید در تمام لحظات روز با ما باشد. چون ما اغلب در غفلت، شکار شیطان و نفس می شویم بنابراین لازم است با شیوه‌های غفلت زدائی مثل ذکر دائم، همنشین خوب، مطالعه کتب اخلاقی- به شکل کم و دائمی-، عیادت مریض و ... آشنا شویم.

اگر انسان چنین یقینی داشته باشد، خجالت می‌کشد که گناه کند و از دستورهای خالقش سرپیچی کند. برای این‌که انسان به چنین مراقبت و توجهی موفق شود، همیشه به یاد خدا بودن بسیار سودمند است. این‌که گفته می‌شود انسان باید به یاد خدا باشد، به این دلیل است که انسان با یاد خدا، از عوامل بدبختی و هلاکت دور می شود و به سعادت نزدیک می‌گردد.

امیرالمومنین ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «ذکر دو نوع است: یاد خدا به هنگام مصیبت و بهتر از آن، یاد خدا در رویارویی با حرام است که مانع از ارتکاب آن می شود».⁽¹⁾

به یاد داشتن این کلام حضرت امام خمینی (قدس سره) که عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نکنید. و درونی کردن این مطلب که ما در محضر او هستیم و او شاهد و حاکم ماست در جلوگیری از گناه بسیار مفید است. شرم حضور خداوند متعال و فرشتگان الهی که همیشه همراه انسان هستند و بر تمامی افعال انسان آگاهی دارند انسان را از مبتلا شدن به گناه مصون می دارد.

توجه داشته باشید که اگر در همان حالی که شخصی در حال گناه است کسی از خانواده مثل: پدر، مادر و ... و یا حتی از اقوام دور، او را ببیند چقدر خجالت خواهد کشید و آیا اصلاً دست به گناه می زند. پس چطور است که انسان در حال گناه چنین احساسی را ندارد و با حضور خداوند متعال و فرشتگان خجالت نمی کشد و دست از گناه بر نمی دارد.

2. توجه به چهرة کریه و زشت واقعی سیئات: اگر انسان در هنگام فراهم شدن مقدمات گناه، به چهرة واقعی و زشت گناهان توجه بکند و با خود مقداری فکر کند که مثلاً: در هنگام غیبت کردن، در حال خوردن گوشت مردة آن شخص است،⁽²⁾ و یا حتی وقتی می خواهد دست به گناهی بزند، خود را در صحرای محشر ببیند که به‌خاطر آن گناه در مقابل همة مردم در حال محاکمه است دست از گناه بر می‌دارد.

3. یادآوری نعمت‌های الهی: در هنگام فراهم شدن معصیت از دیگر اموری است که انسان را از گناه منصرف می‌سازد. اگر انسان در این هنگام به شمارش تعدای از نعمت های الهی که در دوران زندگی خداوند به او داده است برآید حتماً از فکر کردن و اقدام به گناه منصرف خواهد شد.

وقتی که فکر گناه به سراغ شما می‌آید بلافاصله بیاد آورید که چگونه خداوند شما را بدون هیچ درخواستی از مرحله طفولیت به این مرحله رسانده است. و حتی از آنچه که شما از او نخواسته بودید، از نعمت گوش و چشم و دست و ... به شما عطاء نموده است. آیا الآن رواست که شما با همان عطایا به جای شکر و تشکر به جنگ خداوند متعال بروید. آیا رواست بجای تشکر از نعمت زبان، با غیبت کردن زمینة گناه و ناسپاسی را فراهم آورید. آیا رواست با نعمت پا به استقبال گناه بروید، آیا خداوند متعال چشم را به شما عطا کرد که با او خدای ناکرده معصیت کنید و ... .

پس در هنگام فراهم شدن گناه تأملی در نعمت‌های الهی داشته باشید.

4. با توجه به این مطلب که عمر انسان زودگذر و مرگ ناگهانی است و در آیندة نزدیک به نتایج اعمالش خواهد رسید. اگر انسان به این مسئله عنایت داشته باشد و چنین خیالی را در ذهن خود نپروراند که فعلاً خبری از سرای آخرت نیست، یا ما کجا و قیامت کجا، در عدم ارتکاب گناه مؤثر است.

5. تفکر در عواقب وخیم گناه و مقایسة عذاب الهی با لذت آنی گناه، بسیار مفید است. اگر شما یک لحظه درنگ کنید که آیا مقرون به صرفه است که من با یک لحظه لذت آنی گناه که آنهم همراه با بسیاری از ترس ها و استرس ها است، خدای ناکرده مدت های مدیدی در عذاب سخت الهی باقی بمانم؟ انسان را از ورود و دست زدن به گناه نگهداری می کند.

6. توسل به خدای متعال و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ به‌خصوص حضرت صاحب الزمان (عج)که امام حاضر و ناظر است. و درخواست واقعی برای رهایی از گناه بسیار سودمند است.

7. توجه به محرومیت های اخروی و دنیوی گناه: اگر شما توجه داشته باشید که اگر خدای ناکرده به گناه آلوده شوید علاوه بر عذاب اخروی از بعضی از نعمت های دنیوی هم بی بهره خواهید ماند دست به گناه نمی زنید. رسیدن اجل و مرگ، کم شدن روزی، ... از جمله مضرات دنیوی گناه است.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «کسانی که بر اثر گناهان می میرند، از کسانی که بر اثر رسیدن اجل می میرند، بیشترند.⁽³⁾» و در جای دیگر می فرماید: «خداوند متعال هر نعمتی را که به بنده ای داد از او نگرفت مگر به سبب گناهی که سزاوار سلب آن نعمت باشد.⁽⁴⁾»

8. نمازهای خود را کاملاً با توجه و حضور قلب و دقت کامل بخوانید. زیرا نماز بزرگترین عامل بازدارنده از کژی هاست. خداوند متعال در قرآن می فرماید: «و أقم الصلاة انَّ الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر»، نماز را به پا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز می دارد.

9. تغییر مکان و تغییر حالت از دیگر عوامل فرار از گناه است. مثلاً: اگر در جای خلوتی برای انسان مقدمات گناه کردن فراهم شد بلافاصله، مکان خود را تغییر دهد و خود را به مکان دیگری که امکان حضور افراد دیگری هست برساند.

پی نوشت ها:

1. آثار الصادقین، ج 6، ص 252، به نقل از مجله با معارف اسلامی آشنا شویم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره 60، ص 118.
2. حجرات:12.
3. محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ترجمه و تلخیص حسین شیخی، دارالحدیث، چاپ دوم، ح2431، ص223
4. همان، ح 2429.